Według psychoanalizy stworzonej przez Zygmunta Freuda depresje i inne zaburzenia psychiczne są następstwem tłumionych potrzeb, nieświadomych lęków, konfliktów sumienia i poczucia winy. Jeśli te niedostatecznie przetworzone, negatywne relikty z dzieciństwa zostaną danej osobie uświadomione i rozwiązane, wówczas – według tej teorii – powinno się poprawić również jej samopoczucie psychiczne. By dotrzeć do podświadomości pacjenta, psychoanalityk posługuje się tzw. metodą wolnych skojarzeń. Zrelaksowany pacjent leży na tapczaniku, a lekarz i zachęca go do mówienia w sposób spontaniczny i możliwie niekontrolowany przez siebie samego o pojawiających się myślach lub nawet do opowiadania treści snów. Terapeuta od czasu do czasu zadaje pytania i ostrożnie próbuje owe informacje interpretować. Z opowiadanych treści tematycznych oraz ujawnianych przy tym emocji pacjenta i jego reakcji na próby ich tłumaczenia, psychoanalityk uzyskuje w miarę upływu czasu ważne wskazówki na temat rodzaju tłumionych konfliktów, lęków i doznanych cierpień. Pacjent jest prowadzony w taki sposób, by mógł przypomnieć sobie zapomniane, a mimo to tkwiące w podświadomości problemy i je przepracować.
